Ο Δήμος Ωραιοκάστρου είναι Δήμος της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, ο οποίος συστάθηκε με το Ν. 3852/2010 (Νόμος 3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης − Πρόγραμμα Καλλικράτης» -ΦΕΚ Α87/7-6-2010) από τη συνένωση των τριών πρώην Δήμων Ωραιοκάστρου, Καλλιθέας και Μυγδονίας στο βορειοδυτικό τμήμα του Νομού Θεσσαλονίκης και έδρα του είναι το Ωραιόκαστρο.
Δημοτική Ενότητα Ωραιοκάστρου
Ο πρώην Δήμος Ωραιοκάστρου αποτελεί σήμερα (βάση του Προγράμματος Καλλικράτης (Νόμος 3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης − Πρόγραμμα Καλλικράτης» -ΦΕΚ Α87/7-6-2010)), μία από τις τρεις Δημοτικές Ενότητες του νέου διευρυμένου Δήμου Ωραιοκάστρου. Η Δημοτική Ενότητα Ωραιοκάστρου συμπεριλαμβάνει τους οικισμούς Ωραιοκάστρου, Γαλήνης, Παλαιοκάστρου. Η ιστορία του Ωραιοκάστρου (Α. Τσακαλίδης, Έκδ. Δήμου Ωραιοκάστρου, 1998) ξεκινά λίγο πριν και κυρίως από το 1922 με την εγκατάσταση στην περιοχή των πρώτων προσφύγων από τον Πόντο, διαδικασία που ολοκληρώθηκε το 1930. Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων παραχώρησε στους Έλληνες πρόσφυγες του Πόντου γεωργικό κλήρο (1932) και αργότερα τα οικόπεδα (1939), σε μια συνολική έκταση 22.000 στρεμμάτων, που άρχιζε από το σημερινό Παλαιόκαστρο (τότε Νταούτ Μπαλή) και τελείωνε στις παρυφές του σημερινού οικισμού της Ασπρόβρυσης (τότε Ακ Μπουρνάρ). Οι πρώτοι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Το όνομα του νέου οικισμού υιοθετήθηκε από τη γενική συνέλευση των κατοίκων, σε ανάμνηση του «Ωραίου Κάστρου», που υπήρχε ανάμεσα στα χωριά Χατς και Άγιος Φωκάς του Πόντου. Το 1926 συγκροτήθηκε σε Κοινότητα και από το 1995 λειτουργεί ως Δήμος. Σήμερα ο Δήμος Ωραιοκάστρου αποτελείται από τους οικισμούς: Ωραιοκάστρου (έχει συγχωνευθεί με την Ασπρόβρυση, η οποία κατοικείται από το 1915 και μέχρι το 1981 ανήκε στην Κοινότητα Μελισσοχωρίου), Γαλήνης (1955), Παλαιοκάστρου (κατοικούνταν και πριν το 1923 από ντόπιους γηγενείς και βλάχους, μέχρι το 1926 υπαγόταν διοικητικά στη Νεοχωρούδα, το 1953-1955 αποτέλεσε ξεχωριστή Κοινότητα, οπότε συγχωνεύθηκε πάλι με την Κοινότητα Ωραιοκάστρου) και Αμφιθέας.
Δημοτική Ενότητα Καλλιθέας
Ο πρώην Δήμος Καλλιθέας είχε δημιουργηθεί με το Νομοσχέδιο «Ι. Καποδίστριας» για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, το 1997. Δημιουργήθηκε από τη συνένωση των κοινοτήτων Πεντάλοφου, Νεοχωρούδας, Ν. Φιλαδέλφειας και Μεσαίου (οικισμοί Μεσαίο, Πετρωτό, Μονόλοφος). Έδρα του ήταν ο Πεντάλοφος, ενώ περιελάμβανε ακόμη τα Δημοτικά Διαμερίσματα Νεοχωρούδας, Ν. Φιλαδέλφειας και Μεσαίου (οικισμοί Μεσαίο, Πετρωτό, Μονόλοφος). Ο πρώην Δήμος Καλλιθέας αποτελεί σήμερα (βάση του Προγράμματος Καλλικράτης (Νόμος 3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης − Πρόγραμμα Καλλικράτης» -ΦΕΚ Α87/7-6-2010)), μία από τις τρεις Δημοτικές Ενότητες του Δήμου Ωραιοκάστρου. Οι οικισμοί του Δήμου Καλλιθέας απαντώνται στην περιοχή, στις σημερινές περίπου θέσεις, από την απελευθέρωση της Μακεδονίας και την προσάρτηση της στο Ελληνικό κράτος.
Αναλυτικά:
α) Ο οικισμός Πεντάλοφος είχε την ονομασία Γραδεμπόριο μέχρι το 1953 και αποτελούσε αυτοτελή κοινότητα από το 1918 μέχρι την ένταξη της στον Δήμο Καλλιθέας. Τον οικισμό δεν κατοίκησαν πρόσφυγες.
β) Ο οικισμός Νεοχωρούδας εμφανίζεται με αυτό το όνομα και αποτελεί κοινότητα περιλαμβάνοντας τους οικισμούς: Χαρμάν Κιόϊ (σημερινό Ελευθέριο) μέχρι το 1926 (οπότε έγινε ανεξάρτητη κοινότητα), Νταούτ Μπαλί (σημερινό Ωραιόκαστρο), Αραπλί και Ντουλάρ (σημερινή Μαγνησία) μέχρι το 1926. Τον οικισμό δεν κατοίκησαν πρόσφυγες.
γ) Ο οικισμός Ν. Φιλαδέλφεια πριν την απελευθέρωση είχε την ονομασία Νάρρες, από όπου και η σημερινή ονομασία της περιοχής. Μετά την απελευθέρωση και μέχρι το 1933 υπαγόταν στην κοινότητα Αγιονερίου του Νομού Κιλκίς με το όνομα «Φιλαδελφιανά», όνομα που κράτησε ως τη δεκαετία του ’60, οπότε και άλλαξε σε Νέα Φιλαδέλφεια. Ο οικισμός δέχθηκε στο διάστημα των δεκαετιών 1910, 1920, 106 οικογένειες προσφύγων, 339 άτομα.
δ) Ο οικισμός Μεσαίο αποτελεί συνέχεια μικρού προϋφιστάμενου τούρκικου οικισμού με το όνομα Τζουμαά Μαχαλέ. Με το Β.Δ. 29-3-1933 με ονομασία Μεσσιό είναι έδρα κοινότητας που περιλαμβάνει τα χωριά Πετρωτό (Γενή Μαχαλέ), Πουρνάρι (Πουρνάρ Μαχαλέ) και Μονόλοφο (Νταουτλή). Αργότερα με το Β.Δ. 21-11-1949 ο οικισμός μετονομάζεται σε Μεσαίο και η κοινότητα αντίστοιχα σε Κοινότητα Μεσαίου. Ο οικισμός δέχθηκε στο διάστημα των δεκαετιών 1910, 1920, 43 οικογένειες προσφύγων, 130 άτομα.
ε) Ο οικισμός Πετρωτό δημιουργήθηκε, όταν στο τέλος της δεκαετίας του 1930 μετοίκισαν αυτόβουλα και απρογραμμάτιστα οι κάτοικοι του Παλιού Πετρωτού (Γενή Μαχαλέ) που υπήρχε 1 χλμ. Ν.Α. του σημερινού οικισμού. Ο οικισμός δέχθηκε στο διάστημα των δεκαετιών 1910, 1920, 21 οικογένειες προσφύγων, 83 άτομα.
στ) Ο οικισμός Μονόλοφος είναι σχετικά νέος. Δημιουργήθηκε το 1953 με διάγραμμα προσωρινής διανομής από τη συνένωση και μετεγκατάσταση των κατοίκων δύο παλαιών οικισμών της ίδιας κοινότητας, του Μονόλοφου (Νταουτλί) και του Πουρναρίου (Πουρνάρ Μαχαλέ) που στη δεκαετία του 1920 είχαν εγκαταλειφθεί από τους προηγούμενους (Τούρκους) κατοίκους και στη συνέχεια είχαν εποικισθεί με 49 οικογένειες προσφύγων, 190 άτομα από την Ανατολική Θράκη και τον Πόντο.
Δημοτική Ενότητας Μυγδονίας
Ο πρώην Δήμος Μυγδονίας ήταν δήμος του νομού Θεσσαλονίκης που συστάθηκε με το πρόγραμμα Καποδίστριας από τη συνένωση παλαιότερων κοινοτήτων της περιοχής, που αποτέλεσαν στη συνέχεια τα δημοτικά διαμερίσματα του δήμου. Λειτούργησε έως το 2010 οπότε και καταργήθηκε με την εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτης και εντάχθηκε στον νέο δήμο Ωραιοκάστρου. Στον Δήμο περιλαμβάνονταν οι οικισμοί Λητής, Ανθούπολης, Δρυμού και Μελισσοχωρίου και έδρα ήταν η Λητή. «Μυγδονία» σημαίνει “νερότοπος” και κατ΄επέκταση “εύφορη γη”). Ο πρώην Δήμος Μυγδονίας αποτελεί σήμερα (βάση του Προγράμματος Καλλικράτης (Νόμος 3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης − Πρόγραμμα Καλλικράτης» -ΦΕΚ Α87/7-6-2010)), μία από τις τρεις Δημοτικές Ενότητες του Δήμου Ωραιοκάστρου.
Η Λητή είναι ένα από τα πιο αρχαία χωριά της Μακεδονίας σε υψόμετρο 150μ, όπου μπορεί κανείς να επισκεφτεί τον οικισμό της αρχαίας Λητής αλλά και τον τάφο του Δερβενακίου. Τα ερείπια της αρχαίας πόλεως απλώνονται σε μεγάλη έκταση ανάμεσα στα χωριά Λητής και Λαγυνών (πρώην Αϊβάτι) και στη θέση Δερβένι 6-8χιλ από την ΒΑ Θεσσαλονίκη. Εκτός από επιγραφές, σπουδαία ευρήματα έχουν έρθει στο φως τυχαία κατά καιρούς στην περιοχή της Λητής: βωμοί, επιτύμβια, ανάγλυφα, αγάλματα, πήλινα ειδώλια, και νομίσματα. Τα σπουδαιότερα μνημεία της περιοχής είναι οι τυμβόχωστοι «μακεδονικοί τάφοι» των οποίων τα ευρήματα βρίσκονται στο μουσείο της Κωνσταντινουπόλεως. Ο Έλληνας Αρχαιολόγος Μακρίδης ανέσκαψε και μελέτησε τον διθάλαμο καμαροσκεπαστό, με ναόσχημη πρόσοψη και τυμβόχωστο μακεδονικό τάφο, ο οποίος σήμερα είναι πευκόφυτος και περιφραγμένος αλλά προσιτός. Υπάρχει και 2ος τάφος κοντά σε αυτόν, και ένας ακόμα στην παρυφή των Λαγυνών. Ιδιαίτερα αξιόλογο εύρημα είναι τα λείψανα ενός παπύρου ο οποίος είναι ο μόνος πάπυρος από το έδαφος της Ελλάδος (ίσως και ο αρχαιότερος μέσα του 4ου π.χ. αι.) και σώζει σχόλια σε ορφική θεογονία.
Το Μελισσοχώρι είναι ορεινός οικισμός με υψόμετρο 220μ.. Στην περιοχή υπάρχουν ίχνη προϊστορικού οικισμού. Παλαιότερα ονομαζόταν Μπάλτζα.
Ο Δρυμός επίσης ανήκει στη Δ.Ε. Μυγδονίας Από τα αρχαία ευρήματα της περιοχής, οι αρχαιολόγοι πιστεύουν πως η κατοίκηση στο χώρο αυτό άρχισε τη Μεσολιθική Εποχή (9.000 π.Χ.-7.000 π.Χ.). Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, το χωριό κατοικείται μόνο από χριστιανούς και πληρώνει φόρο στους Οθωμανούς. Την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα, οι κάτοικοι μετέχουν ενεργά. Μετά τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων, το χωριό εντάσσεται στο Ελληνικό Κράτος και το 1918 χαρακτηρίζεται ως Κοινότητα. Σε έγγραφο-διαθήκη του 1314 (βρίσκεται στη Μονή Χελανδαρίου-Αγίου Όρους) το χωριό αναφέρεται με το όνομα Δρυμίγκλαβα. Το όνομα “Δρυμός” δόθηκε στον οικισμό το 1918 και οφείλεται στα πολλά πλατάνια και το νερό.
Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Ωραιοκάστρου 2014-2019
